‘Die demonstratie? Joh, die was er alleen omdat ze hun gezicht moesten redden.’ Zo had ik het nog niet bekeken, maar de vriendin die het zei maakte me wel aan het lachen. Turkse moslims die het gevoel hebben dat ze toch aan de buitenwereld moeten laten zien dat ze tegen ‘Mohammed beledigen’ zijn om zo hun identiteit te bevestigen. Ze bedenken wat slogans, slepen een spandoek mee, lopen hun route en gaan weer naar huis, over tot de orde van de dag. Ik weet niet of het waar is, maar feit is: moslims in Turkije worden niet gek van woede en reageren niet gewelddadig op de video die een deel van de Arabische moslims wél tot geweld en zelfs moord dreef. Waarom is dat?
Heb ik de video gezien? Nee. Hij schijnt dramatisch slecht te zijn, en ik kijk liever films met goede recensies. Het deed me een beetje denken aan video’s op Youtube die Atatürk zouden beledigen. Daar heb ik er een paar van bekeken en echt, ze zijn té simplistisch en sneu om langer dan tien seconden aandacht aan te besteden. Maar ik heb de film ook niet gezien omdat de details ervan volgens mij irrelevant zijn. Of iets een belediging is, wordt toch vooral bepaald door de ontvanger. Zogeheten ‘beledigende video’s’ zeggen doorgaans meer over degene die ze maakt dan over degene aan wie ze gericht zijn. Ik bedoel, hoe zielig en ziek moet je wel niet zijn om geld te investeren in een video die puur bedoeld is om emoties uit de hand te laten lopen?
Aan de andere kant zeggen de reacties van ‘de beledigden’ natuurlijk ook iets. Als je je zeker voelt over jezelf en in je geloof, over wie je bent, dan kan het je niet zoveel schelen hoe anderen je zien en raak je niet zo gemakkelijk beledigd. En je wordt zeker niet agressief. Ik kan Turken niet vergelijken met mensen in landen waar wel gewelddadig werd geprotesteerd omdat ik die landen niet goed genoeg ken, maar ik weet wel dat Turken gewoon niet zo fanatiek zijn in hun geloof. Het zijn rustige religieuzen.
Persoonlijke levensstijl
Dat 99% van de Turken moslim is, is eigenlijk vooral omdat er ‘moslim’ staat op 99% van de identiteitskaarten die wordt uitgegeven. Veel van hen brengen hun geloof niet in de praktijk, of pikken er alleen de elemanten uit die passen bij hun beleving van hun geloof of bij hun persoonlijke levensstijl. Als je religie zo persoonlijk maakt, hoe kun je dan beledigd worden door een video die de islam in het algemeen aanvalt, die bovendien is gemaakt door één of andere Amerikaan en die een zeer beperkt beeld geeft van je religie? Religieuze gevoelens die zo persoonlijk zijn raken niet zo gemakkelijk beschadigd door algemene aanvallen.
Hoe Turken op de video reageren, of dus eigenlijk níet reageren, heeft ook te maken met het gebrek aan vrijheid van religie in Turkije. Het land wordt meestal omschreven als seculier, maar Turkije is helemaal niet seculier. De staat heeft een ferme grip op het religieuze leven. Alle moskeeën zijn in bezit van de staat, alle imams worden door de staat betaald, en Diyanet, het directoraat voor religieuze zaken, is een staatsinstituut dat door de regering wordt aangestuurd. De Turkse staat predikt dat religie strikt, herhaal stríkt persoonlijk is, en dat het nooit voor politieke doeleinden mag worden gebruikt.
Atatürk regelde dat zo omdat hij bang was dat de Islam de veel invloed zou krijgen op de politiek en dat het vooruitgang en verwestelijking in de weg zou staan. Deze typisch Turkse vorm van ‘secularisme’ heeft tot doel de staat te beschermen tegen religie, anders dan in het westerse secularisme, waarin religie beschermd wordt tegen invloed door de staat. In Turkije is het dus verboden je eigen religieuze groep te vormen, je eigen moskee te bouwen, of elk ander gebedshuis. Het secularisme is, met andere woorden, een instrument om de vrijheid van religie te beknotten, en veel groepen die niet de soennitische staats-Islam aanhangen, komen daardoor in de problemen, zoals je bijvoorbeeld hier en hier kunt lezen.
Nationalisme, niet religieus fanatisme
Wat automatisch tot de vraag leidt: zouden Turken zich anders gedragen als er wel vrijheid van religie was hun hun land? Zouden ze dan ineens intolerante, onzekere religieuze fanatiekelingen met korte lontjes worden? Ik denk het niet. Turkije heeft geen geschiedenis van fundamentalisme, van een Islam die precies beschrijft hoe, waar en wanneer je welke stap in je leven neemt.
In het Ottomaanse rijk waren andere religies dan de Islam behoorlijk vrij, wat het grote aantal moskeeën en synagoges in Anatolië verklaart. Het geweld tegen religieuze en etnische minderheden in de Anatolische geschiedenis had meer te maken met nationalisme dan met religieus fantaisme.
Dat komt, zo heb ik mij laten vertellen, door de route die de Islam naar Turkije, of liever naar Anatolië, heeft afgelegd. Niet linea recta uit de Arabische wereld, maar via Perzië. Perzië had in die tijd al een ver ontwikkelde samenleving en integreerde de islam daarin. Zodoende definieerde de islam de maatschappijen van Perzië en Anatolië niet, de religie werd er als het ware ingeschoven. Met zulke wortels zit het fanatisme gewoon niet in je bloed.
Maar hé, ik ben bepaald geen Islam-deskundige. Ik ben benieuwd naar andere verklaringen waarom Turkse moslims zo kalm zijn. Het reactieveld hieronder is open!
Ik vind het sowieso zwak dat mensen om een film helemaal gek worden. Als je sterk in je geloof staat dan maakt het toch niet uit wat andere daarover zeggen? Ik zou dan eerder denken dat je erg onzeker bent….
Is de islam in Turkije anders? Nee, maar de manier hoe wij het beleven wel.