De oude stadsmuur van Istanbul stamt uit de vijfde eeuw en heeft bijna duizend jaar zijn diensten bewezen aan de stad: als verdedigingswerk hield hij zich staande tot 1453. Sindsdien is de muur eigenlijk alleen maar afgebrokkeld en is hij nooit in zijn oude luister hersteld. Maar dat wil niet zeggen dat een wandeling langs de muur – 6,5 kilometer lang – niet enorm de moeite waard is!
Langs de oude stadsmuur komt het Constantinopel van vroeger samen met het Istanbul van nu: de muur mag dan onbruikbaar zijn als verdedigingswerk, hij is nog zeer nuttig in het alledaagse leven van nu. Op, rond en zelfs ín de muur speelt zich van alles af. Langs het begin van de muur, bij de Zee van Marmara, wordt de grond bewerkt door boeren die er van alles bebouwen en aan het eind van de dag hun groente en fruit ter plekke verkopen. Op door gras overwoekerde vervallen delen van de muur staat vee te grazen, in de nissen onder de muur zitten kleine bedrijfjes, hebben sommige arme stedelingen hun ‘woning’ en staan paarden in de schaduw te wachten tot ze bij de smid aan de overkant aan de beurt zijn. Op de begroeiing op de muur ligt was te drogen en rondom een aantal vroegere stadspoorten wordt van alles verkocht – schoenen, speelgoed, huisraad. De oude muur van Istanbul, zou je kunnen zeggen, lééft.
Het begin van een wandeling langs de muur wordt gemarkeerd door het imposante en onlangs gerenoveerde Yedikule Hisari (Kasteel van de Zeven Torens), dat de moeite van het bezichtigen zeer waard is. De basis voor Yedikule werd al gelegd in de vierde eeuw, daarna voegden verschillende heersers hun eigen torens of poorten toe. Vier van de zeven torens zijn gebouwd als onderdeel van de oude stadsmuur. Het kasteel heeft vele functie’s gehad: van verdedigingswerk en ingang tot de stad, tot gevangenis en executieplaats. Het is nu een museum, waar het zelfs toegestaan is op de muren te lopen. Doen, want het uitzicht over de zee en de stad is adembenemend, en geeft in noordelijke richting alvast een idee van het verloop van de wandeling langs de muur.
Schotelantenne aan de muur
Na Yedikule Hisari is het zaak het grootste deel van de route de muur aan de linkerkant te houden. Niet dat het aan de andere kant niet pluis zou zijn, maar lekker lopen is het er niet: er raast een verkeersader langs die je het ademen en horen beneemt. Alleen aan het begin van de wandeling is het aardig even een kijkje aan ‘de verkeerde kant’ te nemen. Daar zijn de voormalige grachten langs de muur gedempt en nu in gebruik als tuinen. De gemeente verhuurt ze aan mensen die de grond bewerken en de groente ter plekke verkopen. Veel van die boeren wonen ook op het land. Hun huizen zijn tegen de muur aangebouwd, soms is een schotelantenne aan de muur bevestigd en staat er wat vee op vervallen delen van de muur te grazen.
Duik na de tuintjes vooral weer onder een poort in de muur door naar de andere kant. In de zesenhalve kilometer naar het noorden worden mooie, goed onderhouden buurten afgewisseld met armere en soms ronduit armoedige wijken. De ronduit armoedige worden voornamelijk bevolkt door migranten uit oost- en zuidoost Turkije. Zij zijn naar Istanbul gekomen in de hoop er werk te vinden en hebben krotten tegen de muur aangebouwd. Vaak scharrelen er kippen en ander vee rond. Ook redelijk moderne en behoorlijk conservatieve wijken wisselen elkaar af. De conservatieve herken je makkelijk: er lopen meer dan elders in de stad (totaal) gesluierde vrouwen op straat. Een flink deel van deze mensen komt ook niet oorspronkelijk uit de stad, maar veelal uit het midden van Turkije.
Schitterende mozaieken
Midden in zo’n wijk ligt, een stukje van de muur af, één van de indrukwekkendste musea van Istanbul: het Kariye Museum. Gebouwd in de elfde eeuw als de Chora Church, later in gebruik geweest als moskee en nu in oude glorie hersteld. Een wonderlijke ervaring, om zo’n op zichzelf klein museum binnen te gaan en getrakteerd te worden op werkelijk schitterende mozaieken en fresco’s met afbeeldingen uit de levens en voorvaderen van Jezus en Maria en uit het Oude Testament. Rondom het Kariye Museum is het trouwens prima rusten: er is een pleintje met terrasjes waar je verschillende kleine en grotere maaltijden kunt bestellen, of gewoon simpel een Turkse koffie kunt drinken.
Niet alleen de stad langs de muur, maar ook de oude muur zelf laat zich in wisselende gedaantes zien. De meeste gedeeltes zijn oud, afgebrokkeld en overwoekerd door gras en onkruid. Verwaarloosd, ja, maar het is toch ook een spectaculair beeld zoals de brokkelige muurdelen zich aftekenen tegen de Istanbulse hemel. Op sommige plaatsen is de muur gerestaureerd, maar dat had het stadsbestuur misschien beter achterwege kunnen laten, óf er betere experts voor moeten inhuren. De gerenoveerde gedeeltes zien er veel te gladjes en nieuw uit en doen in niets denken aan een honderden jaren oud verdedingswerk. Op weer andere plekken heeft het moderne leven de muur meedogenloos om zeep geholpen: vooral drukke verkeersaders verstoren de wandeling door de wijken langs de muur.
Hoewel ‘verstoren’ ook weer zo negatief klinkt. De verkeersaders zijn een onvermijdelijk onderdeel van een stad met rond de 17 miljoen inwoners en maken de wandeling juist ook tot zoals we hem hier steeds beschrijven: een ontmoeting tussen het Constantinopel van vroeger en het moderne Istanbul van nu.
Nog een juweel
Het eerder genoemde Kariye Museum ligt ten noorden van één van de verkeersaders die de muur doorkruizen, de Fevzi Paşa Caddesi bij de vroegere Edirne Poort. In dezelfde buurt als het Kiraye Museum ligt een ander juweel, al is deze nog in restauratie: het Tekfur Sarayi, ofwel het Tekfur Paleis. Het stamt uit de 13-de eeuw en wordt gerestaureerd – wie een kijkje will nemen bij de restauratiewerkzaamheden, wordt enkel tegengehouden door een bord, niet door de mensen die er werken. Loop gerust naar binnen: rondkijken is geen probleem, en toeristen krijgen zo meteen een inkijkje in de soms nog wat ouderwetse en soms gevaarlijke manier van werken in de bouw.
Vanaf Tekfur is het nog maar een klein stukje lopen tot de Gouden Hoorn, het water dat het Europese deel van Istanbul scheidt in een noordelijk en zuidelijk deel. Aan het eind kun je zelfs prima óp de muur klimmen: een trap die tegen de muur is aangemetseld, helpt je makkelijk maar boven. Vanaf hier is het uitzicht over de Gouden Hoorn en de brug over de Gouden Hoorn indrukwekkend. Vanaf die hoogte kun je ook de aanlegplaats voor de veerboot al zien. Voor de ouderwetse prijs van pakweg 1 euro brengt die boot je met een aantal tussenstops weer terug naar het toeristische hart van Istanbul. Het prachtige uitzicht op de stad vanaf het water maakt de Istanbul-ervaring helemaal compleet.
De route
De wandeling heeft geen vaste routebeschrijving: u loopt vanaf het beginpunt Yedikule Hisari – te vinden in elke stadsgids, óók de route er naartoe – simpelweg aan de binnenkant van de muur richting het noorden, slaat links- en rechtsaf hoe het u goeddunkt, tot u bij het water de Gouden Hoorn komt. Hou de muur steeds links in beeld, dan komt u 6,5 kilometer later vanzelf goed uit.
U kunt proviand meenemen, maar echt nodig is het niet. In de wijkjes langs de muur lopen voldoende broodjesverkopers rond en zitten bovendien vele kleine eethuisjes en groente- en fruitwinkeltjes en op sommige plekken (bijvoorbeeld bij het Kariye Museum) terrasjes en restaurants.
In de wijken langs de muur komen niet veel toeristen, en sommige wijken zijn nogal conservatief. Vandaar een kledingtip: korte broeken en rokken die de bovenbenen vrijwel onbedekt laten, zijn (zowel voor vrouwen als mannen!) misschien niet de beste keus, net als mouwloze hempjes.
Boektip
Een fantastisch boek om tijdens de wandeling bij de hand te hebben, is Byzantine Istanbul, geschreven door de Nederlander Robert van den Graven maar geschreven in het Engels. Een handzaam boek met veel historische informatie over plekken rondom de muur (en andere gebouwen en plekken uit de Byzantijnse tijd). Het is verkrijgbaar bij elke grotere boekhandel in Istanbul (in de toeristische wijk Sultanahmet bijvoorbeeld bij de boekhandel aan Divan Yolu). De historische toeristische hoogtepunten langs de route (Yedikule Hisari, Tekfur Sarayi, Kariye Museum) staan natuurlijk ook in elke fatsoenlijke reisgids.
(Foto’s: Hanneke Geerdink en Inmagine. In Plus Magazine is ander beeld gebruikt.)
Recente reacties